Dato' Dr.Mohd Rushdan Md Noor
Pakar Perunding Ginekologi Onkologi
Kanser berasal daripada sel badan seseorang yang terdedah kepada karsinogen
secara berpanjangan. Kesan daripada pendedahan ini menyebabkan mutasi ataupun
kelainan terhadap gene di dalam DNA yang terdapat di dalam nukleus sel
tersebut. Mutasi gene boleh juga berlaku secara spontan. Gene ataupun baka bolehlah dianggap sebagai satu bentuk arahan yang
kompleks kepada sel untuk melaksanakan segala fungsinya termasuk untuk
melakukan pembiakan. Pada awalnya
ataupun kepada sebilangan besar individu, mereka mampu untuk memperbaiki
kerosakan itu ataupun mematikan terus sel-sel yang tidak normal. Apabila
pendedahan kepada karsinogen berlaku secara berpanjangan ataupun badan seseorang
itu lemah, proses pemulihan tidak berlaku dengan sempurna sehingga sel-sel yang
mutan itu dapat membiak sendiri dan menjadi sel kanser. Jadi punca asal yang
menyebabkan sel normal menjadi sel kanser adalah mutasi yang berlaku ke atas
gene di dalam DNA sel tersebut. Gene tersebut pula adalah gene yang mengawal
pembiakan sel termasuk gene perencat kanser (”tumour suppressor gene”).
DNA adalah molekul yang terdapat di dalam nukleus sel-sel di dalam badan
seseorang termasuk sel-sel benih ataupun sel germa, sel sperma untuk lelaki dan
sel ovum untuk wanita. Apabila berlaku pensenyawaan, sel-sel ini akan bercantum
dan DNA daripada kedua-dua pasangan akan bercampur dan berlakulah pembiakan
sel. Jadi gene-gene daripada DNA kedua-dua pasangan akan diturunkan kepada
anak-anak mereka ataupun generasi di bawah mereka. Gene yang tidak normal juga
boleh diturunkan kepada anak-anak termasuk gene yang telah mengalami mutasi. Apabila gene di dalam sel-sel germa ini mengalami mutasi ianya dinamakan "germline mutation". Mutasi seumpama ini boleh diturunkan kepada generasi seterusnya.
Gene itu akan disimpan di dalam diri individu berkenaan dan mereka ini dikenali
sebagai pembawa. Pembawa gene yang tidak normal ini mempunyai risiko menghidap
kanser yang lebih tinggi daripada individu-individu yang lain.
Terdapat dua cara bagaimana sesuatu gene itu menjadi tidak normal ataupun
mutasi, iaitu secara rambang apabila seseorang terdedah kepada bahan penyebab
kanser (karsinogen) ataupun gene tersebut diturunkan daripada ibubapa. Dalam
keadaan yang pertama, sesiapa sahaja boleh terdedah kepada karsinogen dan
menghidap kanser, contohnya perokok yang sentiasa mendedahkan dirinya kepada asap
rokok. Kanser yang ujud daripada keadaan pertama ini dinamakan kanser Sporadik. Di dalam kanser sporadik, mutasi berlaku ke atas gene di dalam sel-sel induk ataupun somatik, jadi mutasi jenis ini dinamakan "somatic mutation".
Manakala kumpulan kedua pula adalah individu yang menghidap kanser akibat
daripada gene yang tidak normal itu diturunkan kepada mereka, jenis kanser ini
dinamakan Kanser Keturunan ataupun di dalam istilah perubatan dinamakan ”Inherited
Cancer”. Mutasi yang berlaku di dalam individu daripada kumpulan kedua ini melibatkan sel-sel germa yang juga dikenali sebagai "germline mutation". Kebanyakan kanser yang dihidapi oleh manusia adalah daripada
jenis pertama ataupun kanser sporadik, hanya 5-10% sahaja daripada penghidap kanser
disebabkan oleh Kanser Keturunan ataupun "inherited cancer".
Tidak semua anak yang mewarisi gene yang tidak normal itu akan mengalami
kanser kerana gene tersebut mungkin tidak cukup kuat untuk bertindak dengan
sendirian melainkan jika ianya berpasangan. Jadi kebanyakan individu yang
membawa gene yang tidak normal ini tidak mengalami kanser, mereka ini dikatakan
pembawa gene kanser. Pembawa gene ini mempunyai risiko yang lebih tinggi untuk
menghidap kanser berbanding dengan individu yang normal kerana mereka hanya
memerlukan sedikit lagi mutasi untuk meningkatkan keupayaan gene yang
diturunkan itu memberi kesan yang bermakna kepada sel untuk bertukar menjadi
sel kanser. Di dalam banyak keadaan, satu kelainan gene boleh meningkatkan
risiko menghidap lebih daripada satu jenis kanser. Contohnya adalah gene yang
dikenali sebagai BRCA, BRCA adalah gene perencat kanser (”tumour suppressor
gene”). Seseorang yang mempunyai mutasi gene BRCA mempunyai risiko yang lebih
tinggi untuk menghidap kanser payudara dan kanser ovari walaupun kebanyakan
mereka adalah pembawa. Orang yang sama boleh menghidap kedua-dua jenis kanser
ataupun dua kanser ini dihidapi oleh dua orang yang berbeza di dalam
keluarganya.
BAGAIMANA
MENGENAL-PASTI KANSER KETURUNAN
Pembawa gene kanser keturunan ini hanya boleh disahkan melalui ujian DNA
bagi mengesan kelainan gene. Ini adalah ujian makmal yang canggih dan mahal menggunakan sampel darah ataupun air liur.
Walau bagaimanapun, pakar kanser boleh mengagak pesakit-pesakit yang membawa
gene kanser keturunan ini melalui sejarah keluarga mereka. Melalui analisa
keluarga pesakit samada generasi di atas ataupun bawah, doktor akan
memperolehi maklumat mengenai siapa yang menghidap kanser dan apakah jenis
kanser yang dihidapi. Seseorang yang membawa gene kanser keturunan ini mempunyai
ahli-ahli keluarga terdekat menghidap kanser, ahli keluarga terdekat juga
dikenali sebagai ”first degree relative” (anak lelaki, anak perempuan,bapa saudara,ibu saudara). Usia juga penting kerana kanser
keturunan kerap menyerang seseorang pada usia lebih muda berbanding dengan
individu yang tidak membawa gene kanser. Contohnya jika ia membawa gene kanser
keturunan jenis BRCA, mungkin kakaknya ataupun emak saudaranya menghidap kanser
payudara ataupun kanser ovari. Daripada maklumat ini pakar akan dapat
mengenalpasti berapakah kemungkinan ahli-ahli keluarga menghidap kanser dan
mereka ini akan menjalani kaunseling bagi tujuan untuk membuat ujian lanjut.
Kadangkala kanser yang berlaku kepada ahli keluarga boleh juga disebabkan
oleh pendedahan kepada agen penyebab kanser yang sama dan bukan disebabkan oleh
gene keturunan. Contohnya ahli keluarga yang merokok ataupun terdedah kepada
radiasi akibat kebocoran makmal nuklear. Di dalam keadaan ini ramai ahli
keluarga menghidap kanser tetapi bukan daripada jenis kanser keturunan
sebaliknya kanser daripada jenis sporadik. Sebab itulah pengesahan kanser
keturunan ini hanya boleh dilakukan melalui ujian makmal.
Apabila sesuatu keluarga ataupun beberapa generasi mempunyai ahli-ahli
keluarga yang menghidap pelbagai jenis kanser dan ada juga yang menghidap
ketumbuhan yang bukan kanser, kemudian kajian genetik mendapati mereka ada
membawa kelainan gene-gene tertentu, keadaan ini dinamakan ”Family Cancer
Syndrome”. Terdapat beberapa jenis ”Family Cancer Syndrome” yang telah
dikenalpasti oleh ahli Sains dan di antaranya adalah seperti berikut:
HEREDITARY BREAST AND OVARIAN CANCER SYNDROME (HBOC)
Hampir kesemua kes
HBOC disebabkan oleh pembawaan gene kanser keturunan jenis BRCA 1 dan/atau BRCA
2. Keluarga yang mempunyai ahli keluarga yang membawa kelainan gene BRCA 1 / 2
ini mempunyai ahli-ahli keluarga yang menghidap beberapa jenis kanser
terutamanya kanser ovari dan kanser payudara. Ada juga yang menghidap kedua-dua jenis
kanser. Malahan pembawa gene ini juga mempunyai risiko yang lebih tinggi untuk
menghidap kanser pancreas, kanser prostat, kanser esofagus dan kanser payudara
lelaki. Pakar Genetik boleh membuat perkiraan mengenai risiko menghidap kanser
dan mereka akan mencadangkan supaya ahli-ahli keluarga yang mempunyai
kemungkinan tinggi membawa gene tersebut untuk melakukan ujian pengesahan.
Apabila individu yang berkenaan bersetuju untuk menjalani ujian dan disahkan mempunyai
gene tersebut maka langkah-langkah pencegahan yang lebih berkesan dapat
dilakukan. Jika seseorang itu dikesan sebagai pembawa kepada mutasi gene BRCA
1, risiko sepanjang hayat untuk menghidap kanser payudara adalah 55-65% dan
risiko kanser ovari sebanyak 39%. Anak kepada seseorang yang membawa kelaian
gene BRCA ini mempunyai 50% risiko untuk membawa gene yang sama.
Tajuk mengenai
ujian genetik bagi tujuan pengesahan HBOC ini adalah panjang dan akan
dibincangkan di dalam rencana yang lain. Ujian ini ada implikasinya seperti
masalah ketepatan, jika dikesan positif akan ujud stigma dan kebimbangan sedangkan
seseorang itu belum pasti akan menghidap kanser. Keputusan yang positif juga
ada implikasi terhadap insuran kesihatan di mana mungkin premium yang lebih
tinggi akan dikenakan. Perlu ada pertimbangan manfaat dan mudarat terhadap
melakukan ujian genetic ini dan ini dapat ditentukan selepas berbincang dengan
pakar genetic dan juga pakar kanser. Terdapat individu yang tidak bersetuju untuk menjalani ujian ini disebabkan oleh faktor-faktor di atas. Ujian genetik ini mempunyai manfaat pihak doktor akan dapat merangka strategi bagaimana dapat mengurangkan risiko kanser ke atas individu berkenaan. Di samping itu pengetahuan ini juga penting bagi individu tersebut untuk berjaga-jaga apabila mempunyai anak-anak dan ini membantu generasi-generasi yang akan datang. Terdapat juga ubat antikanser yang lebih berkesan ke atas individu-individu yang mempunyai kelainan gene BRCA ini, salah satu jenis ubat antikanser tersebut adalah PARP inhibitors. Jadi jika ditakdirkan individu tersebut menghidap kanser ovari umpamanya dan mengetahui status gene BRCA beliau, beliau akan menjadi calun yang sesuai untuk dirawat dengan ubat PARP inhibitors ini. Jadi ada baik dan buruknya ujian genetik ini dan setiap orang mempunyai hak untuk membuat keputusan untuk diri mereka sendiri.
LYNCH SYNDROME (HEREDITARY NON-POLYPOSIS COLORECTAL
CANCER SYNDROME :HNPCC)
Lynch syndrome
ataupun HNPCC adalah salah satu lagi “Family Cancer Syndrome”. Lynch syndrome
disebabkan oleh pembawaan mutasi sekumpulan gene jenis MMR (mismatch repair
genes) yang terdiri daripada MLH1, MSH2, MSH6, PMS1 dan PMS2. Gene ini terlibat di dalam proses memperbaiki
kerosakan DNA, jadi apabila ianya rosak ataupun mengalami mutasi, maka
fungsinya akan terganggu dan ini menyebabkan sel-sel normal bertukar menjadi
sel kanser. Kelainan ataupun mutasi gene ini boleh diturunkan kepada generasi
yang lain. Pembawa mutasi gene ini mempunyai risiko yang tinggi untuk menghidap
kanser usus besar dan jika mereka mendapat kanser ini, usia mereka selalunya
kurang daripada 50 tahun. Mereka juga mempunyai risiko yang lebih tinggi untuk
menghidap kanser Rahim, kanser ovari, kanser perut, kanser usus kecil, kanser
pancreas, kanser otak, kanser ureter dan kanser salur hempedu. Kelainan gene
ini juga boleh disahkan melalui ujian genetic di dalam makmal. Proses
mengesanan pembawa kelainan gene MMR ini juga sama seperti gene BRCA dan
kemungkinan anak mereka juga pembawa adalah 50%. Apabila seseorang itu dikesan
membawa kelainan gene MMR ini maka langkah-langkah pencegahan boleh dilakukan
lebih awal dan lebih berkesan.
LI-FRAUMENI SYNDROME
Li-Fraumeni syndrome
adalah penyakit keturunan yang jarang berlaku dan boleh menyebabkan
penghidapnya mempunyai risiko yang lebih tinggi untu menghidap kanser
osteosarkoma, soft-tissue sarcoma, leukemia, kanser otak, kanser kelenjar
adrenal dan kanser payudara. Kanser-kanser ini dihidapi pada usia yang lebih
muda daripada orang biasa yang tidak mempunyai syndrome ini. Penghidap syndrome
ini juga boleh mengalami lebih daripada satu jenis kanser semasa hayat
mereka. Mereka ini juga didapati lebih
mudah mendapat kanser apabila terdedah kepada radiasi. Gene yang terlibat di
dalam syndrome ini adalah TP53 iaitu sejenis gene perencat kanser (tumour
suppressor gene”). Ahli-ahli keluarga ini membawa gene TP53 yang telah
mengalami mutasi ataupun kelainan dan gene yang tidak normal ini boleh
diturunkan kepada generasi seterusnya. Satu lagi gene yang juga terlibat di
dalam syndrome Li-Fraumeni ini adalah gene CHEK2 yang sepatutnya berfungsi
untuk menghalang pembiakan sel yang telah kerosakan DNA.
Terdapat banyak lagi syndrome yang dikaitkan dengan kanser keturunan dan meningkatkan risiko pembawa gene yang berkenaan. Di antaranya adalah Familiar Adenomamtous polyposis (FAP), Turcot syndrome, Peutz-Jeghers syndrome, MUTYH-associated polyposis dan lain-lain lagi.
KESIMPULAN
No comments:
Post a Comment